Het fundamentele verschil tussen moderne 'participatiemaatschappij'-beleidstaal en het traditionele naoberschap is de insteek. Tegenwoordig praten we veel over rechten. In de traditie van het naoberschap draait het om plichten.
Je kiest je naobers (buren) niet uit. Ze wonen naast je, en dus heb je een verantwoordelijkheid naar ze toe. Is de buurman ziek? Dan melk jij zijn koeien of maai je zijn gras. Is er brand? Dan sta je als eerste met een emmer water klaar. Niet omdat je hem zo aardig vindt – dat is optioneel – maar omdat hij jouw naober is.
Deze nuchtere benadering creëert een robuuste samenleving. Het is een vorm van solidariteit die niet gebaseerd is op politieke kleur of subsidie, maar op geografische nabijheid en wederkerigheid. Vandaag help ik jou, want ik weet dat jij mij morgen helpt als ik in de problemen zit.
De kracht van naoberschap wordt het meest zichtbaar op de kruispunten van het leven: geboorte, huwelijk en dood. In de Achterhoek, Twente en Drenthe zijn deze tradities vaak nog springlevend.
Vreugde: Als er een kind wordt geboren, komen de naobers 'kroamschudden' (op kraamvisite). Ze zorgen voor een krentenwegge (groot krentenbrood) om de geboorte te vieren.
Feest: Bij een huwelijk maken de buren de 'boog' bij de voordeur en versieren ze het huis. Het feest is een gezamenlijke inspanning.
Verdriet: Als een naober overlijdt, vervullen de buren de 'nabuurplichten'. Zij sluiten de luiken, regelen de koffietafel en – heel belangrijk – zij dragen de kist.
In dat laatste zit een diepe symboliek. Je wordt naar je laatste rustplaats gebracht door de mensen met wie je je hele leven het land en de straat hebt gedeeld. Het maakt de cirkel rond. Het zorgt ervoor dat niemand anoniem verdwijnt.
Je zou kunnen zeggen: "Dat is mooi voor op het platteland, maar wat moet ik ermee in mijn appartementencomplex?" Toch ligt in de kernwaarden van naoberschap het antwoord op een van de grootste problemen van deze tijd: eenzaamheid.
We hebben de zorg geprotocolleerd en uitbesteed. Voor elke kwaal is er een instantie. Maar een instantie komt niet even buurten om te kijken of alles goed gaat. Een instantie drinkt geen kop koffie aan de keukentafel omdat het licht nog brandt terwijl het al laat is.
Modern naoberschap betekent: de achterdeur (figuurlijk) van het slot halen. Het betekent opletten. Zie je de gordijnen van de overbuurvrouw al twee dagen dicht? Dan bel je aan. Heeft de jonge vader verderop het zwaar? Dan kook je een keer extra. Het is de 'sociale controle' die we vaak negatief labelen, maar die eigenlijk betekent: sociale geborgenheid.
Gelukkig zien we een herwaardering van deze mentaliteit. Overal in Nederland ontstaan initiatieven die het oude naoberschap in een nieuw jasje steken. Denk aan:
Buurtcoöperaties die samen zonnepanelen inkopen of een deelauto delen.
Dorpshuizen die door vrijwilligers worden gerund als de enige kroeg in het dorp sluit.
Lief en Leed-straatjes, waar bewoners een klein budget beheren om bloemetjes te sturen bij ziekte of overlijden in de straat.
Wanneer je via Goededoelenkaartje.nl doneert aan lokale doelen, buurthuizen of stichtingen die zich inzetten voor sociale cohesie, investeer je in dit moderne naoberschap. Je geeft brandstof aan de mensen die proberen de gemeenschapszin overeind te houden.
Wat we kunnen leren van het platteland is simpel: we hebben elkaar nodig. De overheid kan veel, maar ze kan geen arm om je schouder slaan.
Naoberschap herinnert ons eraan dat we onderdeel zijn van een gemeenschap. Het vraagt iets van ons – tijd, aandacht, en soms wat praktische hulp – maar het geeft ons er veel voor terug: een plek waar je gekend wordt en waar je nooit alleen staat.
Misschien is het tijd om vanavond eens bij de buren aan te bellen. Niet omdat je iets nodig hebt, maar gewoon, omdat het je naobers zijn.
